Mekanik projelendirme sektörünün önde gelen kurumlarından Ünlü Mühendislik firmasının ortağı Mak. Yük. Müh. Gökhan Ünlü ile binalarda tesis edilen HVAC sistemlerinin bakım süreçlerini ve binalardaki bakım süreçlerinde dijitalleşmenin faydalarını konuştuğumuz keyifli bir sohbet gerçekleştirdik. 

Binalarda enerji verimliliği de gözetilerek tesis edilen konfora yönelik mekanik sistemlerin mevcut bakım süreçleri konusunda ne düşünüyorsunuz?

Enerji etkin yapıların tasarlanmasında ve enerji etkin olarak çalışmasındaki en önemli etken ekipmanların verimlilikleri. Enerjinin aslen tüketildiği ekipmanların tasarlandığı ve seçildiği biçimde çalışmaya devam etmesinin sağlanması ancak planlı, detaylı ve performans odaklı bir bakım ile mümkün. 

Bakım, varlık yönetimi ile başlıyor. Nerede, hangi türden, kaç ekipmanınız olduğunu bilmezseniz düzenli bakım planlayamazsınız. Yapı sektöründe bugün birçok büyük tesiste halen ekipman envanterinin bir prensibe dayalı olarak oluşturulmadığını görüyoruz. Planlı ve düzenli bakım yapabilmek için her şeyden önce ekipman envanterinizi oluşturmak gerekir.

Düzenli olarak detaylı bir bakım yaptırmak, ekipmanınızın sürpriz arızalar çıkarmasını engeller ve işletmeye alındığı ilk gün gibi çalışmasını garantiler. Aynı otomobilinize yetkili serviste yaptırdığınız bakım gibi. Buna biz, önleyici bakım diyoruz. 

Bugün birçok tesisteki ana ekipmanlar, yetkili teknik servisler tarafından, bakım anlaşmaları kapsamında önleyici bakım ile korunuyor. Tesis işletmelerinin bu konulardaki bilgi birikimi genellikle yeterli olmadığından, ilgili bakımın hangi detayda yapıldığı, uluslararası standartlara uygun olup olmadığı, bakım sonucunda ortaya çıkan tamir ve değişim kararlarının yeterince irdelenemediğini görüyoruz.

Aslında tam da bu noktada Uzman desteği devreye giriyor. Özellikle tesis işletmelerinin bu konuda yeterli tecrübesi bulunmadığı durumlarda, uzman desteği devreye girmeli. Ekipmanların tasarım koşullarında çalışıp çalışmadığı ancak bir uzman tarafından kontrol edilebilir. Örneğin bir soğutma grubunun kompresörü, elektrik motoru, bakır boru bağlantıları gibi hayati detaylar teknik servisler tarafından dikkatlice irdelenebiliyor. 

Fakat örneğin 8 derece sıcaklık farkına göre tasarlanmış bir soğutma grubunun, işletmede 3 derece sıcaklık farkında çalıştığını ancak bir uzman fark edebilir. Bunun getirdiği / getireceği, oldukça önemli enerji verimliliği anlamları ancak bir uzman tarafından irdelenebiliyor. Ve sonraki gerekli adımlar da yine bir uzman tarafından atılabiliyor.

Mevcut bakım süreçleri nasıl daha uygulanabilir hale getirilebilir?

Burada meşhur yönetim bilimci Peter Drucker’ın meşhur sözünü hatırlamak gerekiyor sanırım; “Ölçemediğini iyileştiremezsin!”. Bakım yönetimi adımları şunlar olmalı, Neyi ölçeceksin? Nasıl Ölçeceksin? Ve Verileri nasıl takip edeceksin?

Açıkçası büyük tesislerde binlerce ekipmanın bırakın bakımını yapmak, varlık bilgisini yönetmek bile kolay bir iş değil. Bu sebeple her şey ekipman envanterini oluşturmaktan başlıyor. Oluşturacağınız ekipman envanterini ulusal ya da uluslararası ekipman sınıflandırma sistemlerinden birine uygun oluşturmalısınız. Bu sınıflandırma sistemlerinin en bilinenleri 

– Çevre Şehircilik Bakanlığı’nın Birim Fiyat Poz’ları, 

– Amerikan CSI (Construction Specifications Institute)’ın Master Format’ı 

– İngiliz The NBS’in (National Building Specification) Uniclass’ı dır.

Ekipmanlarınızı ancak bu tarz bir sınıflandırma sistemine tabi tutarsanız, yönetebilirsiniz. Sınıflandırma / Kategorizasyon bir ya da birden fazla tesisinizdeki binlerce ekipmanı kategori bazında yönetme imkânı sunar. Örneğin tek bir kategori altında fanlı tüm havalandırma ekipmanlarını (ısı geri kazanım cihazları, küçük ve kanal tipi fanlar, klima santralleri vb.) listelemek mümkün olabilir. Bu sayede ilgili bakım anlaşmaları planlanabilir, bakım zamanları ve konunun uzmanları koordine edilebilir.

Bir başka zorluk da; ”Nasıl Ölçeceksin?” sorusu ile geliyor. Ana ekipmanları, yetkili teknik servisler üstlense bile, binlerce boru ve kanal üstü kontrol elemanı, yüzlerce hacim içi konfor elemanı, tesis işletmesinin bakım takımları tarafından takip ediliyor. “Hangi bakım personeli hangi ekipmanlardan sorumlu olacak? Hangi personel, hangi gün, hangi kattaki, hangi ekipmanların bakımını yapacak?” Gibi hayati sorulara cevap verebilmek, bu planlamada önem arz ediyor. Bu sebeple ekipman envanterinde “oda numarası, kat numarası” gibi konum bilgisinin bulunması önemli. 

Benzer biçimde hangi ekipman ya da sistemin danışmanının hangi firma olduğu, hangi ekipmanın hangi teknik servis ile bakım anlaşmasının yapıldığını da aynı sistemden izlemek/takip etmek gerekiyor.

Tüm bu işlemleri yapabilmek; envanteri yönetmek ve bakım ekibinin görevlerini planlayabilmek için iyi bir araca ihtiyacımız var.

Günümüzün popüler terimi dijitalleşme. Bakım süreçlerinde dijitalleşme mümkün olabilir mi? Faydası ne olur?

Aslına bakarsanız tüm inşaat sektörü yoğun bir dijital dönüşüm içinde. Artık tasarım sektörünün ürünü “proje” değil de “bina bilgi modeli” oluyor. 

Bakım işlerinin birçok zorluğundan bahsettik. Özellikle envanter oluşturmanın, ekipmanların uluslararası ekipman sınıflandırma sistemlerine uygun biçimde sınıflandırmanın zorluğundan bahsettik. 

Benzer biçimde, ekipmanların tasarım koşulları bilgisinin, bırakın bakım aşamasını, yapım aşamasına dahi taşınmasında zorluklar yaşandığını biliyoruz. İlgili bakım kontrollerinin yapacak bir uzmanın, görevini yapabilmesi için tasarımdan yapıma, yapımdan işletmeye, işletmeden bakıma bilgi akışının sağlanmış olması gerekiyor.

Günümüzde yaptığımız tasarımların çıktısı olan “bina bilgi modeli”nde bu bilgiyi daha tasarım aşamasında oluşturuyoruz. İlgili ekipmanın teknik bilgileri, kapasitesi, hangi mekânda bulunduğu, Master Format’ta hangi sınıfa ait olduğu, tasarım esnasında modele işleniyor. 

Az önce iyi bir araca ihtiyacımız olduğundan bahsetmiştik. Oldukça çeşitli, hacimli ve dinamik bir bilgi yönetiminin yapılabilmesi için dijital bir araç, bir bakım takip yazılımı tabii ki faydalı olacaktır. Ancak bu yazılımların tasarım aşamasında üretilmiş bilgiyi bakım platformuna taşıyabilmesi, otomatik envanter, kategorizasyon bilgilerini oluşturabilmesi, ilgili ekipman ve sistemler içinse teknik servis firmalarına ve uzman danışmanlara erişimin sağlanabileceği bir platform olarak inşaa edilmesi gerekir.

Ancak bu sayede bahsettiğim bilgi akışı sağlayabilir, tekrar eden çabalardan da tasarruf edebiliriz.